1e Antoniuslezing – 13 juni 2023

Bidden, recht doen en wachten op Gods tijd

“Ons christen-zijn zal vandaag slechts uit twee zaken bestaan: bidden en recht doen onder de mensen. Al het denken, spreken en organiseren van de zaken van het christendom moet opnieuw worden geboren uit dit bidden en recht doen.”

Dietrich Bonhoeffer, in: Verzet en overgave

Kerken staan vandaag de dag voor een heidens karwei. Hoe houd je de boel gaande te midden van de alomvattende vergrijzing en krimp en de legitimiteitscrisis van het christelijk geloof? Gevraagd naar een weg vooruit komen de meeste gevestigde gemeenschappen -of het nu gaat om protestantse of katholieke kerken, en of je je nu bevindt in de binnenstad van Amsterdam of in het hart van de Bible Belt- niet verder dan oppervlakkige, voor de hand liggende voorstellen, zoals andere muziek in de kerkdiensten of een ander tijdstip voor de kerkelijke activiteiten.

Sommige kerken en kerkelijke gemeenschappen lijken zich te onttrekken aan de krimp. In sommige regio’s is er zelfs voorzichtig sprake van megakerken, zoals in Drachten (de Vrije Baptisten) en in Veenendaal (de betrekkelijk nieuwe kerkgemeenschap Mozaïek). Deze uitzondering op de krimpregel oriënteren zich gewoonlijk op gebed, in combinatie met de bedrijfsmatige en met behulp van marketing gepopulariseerde kerkelijke evenementen. Daarbij gaat er veel aandacht uit naar de technische, muzikale en inhoudelijke kwaliteit van de bijeenkomsten en het gevoel van welkom-zijn bij nieuwe bezoekers van de kerk. Het grote spirituele engagement gaat echter gepaard met een lager maatschappelijk engagement. Er komen nauwelijks diaconale, maatschappelijk geëngageerde activiteiten zoals armoedehulp en buurtwerk uit voort. Deze groeikerken trekken zich goeddeels terug op het spirituele domein.

In de Antoniuslezing zal ik een voorstel doen voor een derde weg voor kerken en kerkelijke gemeenschappen van vandaag. Het is een weg die zich afgrenst van de we-moeten-vasthouden-aan-wat-we-nog-hebben-mentaliteit van de traditionele, gevestigde kerken in ons land. Ook is deze weg een andere dan die van moderne megakerken die zich terugtrekken op het spirituele domein, en daarbinnen streven naar excellente presentatie en klantenbinding.

De derde weg die ik zal voorstellen is een weg die teruggaat op maatschappelijk geëngageerde kerkvernieuwers als Franciscus van Assisi, Dietrich Bonhoeffer en Gustavo Guttiérrez. Volgens deze weg staat de kerken en kerkelijke gemeenschappen van vandaag de dag slechts drie zaken te doen: bidden, recht doen en wachten op Gods tijd.

Het goede nieuws is dat wij daarbij kunnen aansluiten bij het werk van God. Wie zich oriënteert op God, hoeft niet zelf het wiel uit te vinden. We mogen ons laten leiden door illustere voorbeelden, voorgangers en gemeenschappen die in elke tijd opnieuw oplichten en in iedere streek te vinden zijn.

Ds. Martijn van Leerdam (1984) is dominee en praktisch theoloog. In 2009 studeerde hij af in Kampen op een masterthesis over theologie en World of Warcraft. Van 2010 tot 2023 was hij gemeentepredikant voor de Protestantse Kerk Nederland in Maassluis en Amsterdam. In dezelfde periode vervulde hij nevenfuncties in de lokale politiek, ontwikkelingshulp en het onderwijs. Sinds 1 mei is hij predikant-directeur van de roemruchte Pauluskerk te Rotterdam. In het najaar van 2023 verschijnt bij Kok/Boekencentrum het boek Krimp: waarom de kerk naar de haaien gaat maar we toch hoopvol zijn, dat hij samen met Gerrit van Dijk publiceert.